Anna Walentynowicz

Współzałożycielka NSZZ „Solidarność”, internowana w stanie wojennym, Dama Orderu Orła Białego. Jedna z legendarnych postaci „Solidarności”: to w jej obronie w sierpniu 1980 r. wybuchł strajk w Stoczni Gdańskiej.

Urodziła się 15 sierpnia 1929 roku w Równem na Wołyniu. Osierocona w wieku dziesięciu lat, po 1941 roku wraz z obcymi ludźmi, którzy ją przygarnęli, znalazła się pod Warszawą. Po II wojnie światowej pracowała w gospodarstwie rolnym pod Gdańskiem, potem w piekarni i w fabryce margaryny. Od 1950 roku zatrudniła się w Stoczni Gdańskiej im. Lenina, gdzie jako spawacz i suwnicowa pracowała – z przerwami – do 1991 roku.

Po raz pierwszy próbowano ją zwolnić ze stoczni w 1968, kiedy chciała wyjaśnić defraudację pieniędzy z funduszu zapomogowego. W jej obronie stanęła załoga wydziału W-3. Ostatecznie została przeniesiona na wydział W-2, bez prawa zmiany miejsca zatrudnienia.

W 1978 roku przystąpiła do tworzących się wtedy Wolnych Związków Zawodowych Wybrzeża. Była członkiem redakcji pisma WZZ „Robotnik Wybrzeża”. Zajmowała się kolportażem ulotek, współorganizowała obchody rocznic Grudnia ’70, jej mieszkanie stało się punktem kontaktowym i miejscem zebrań członków WZZ. Była systematycznie nękana przez SB: zatrzymywano ją na 48 godzin, rewidowano, karano upomnieniami i naganami.

8 sierpnia 1980 roku, na pięć miesięcy przed odejściem na emeryturę, rozwiązano z nią umowę o pracę. Żądanie przywrócenia do pracy Anny Walentynowicz stało się pierwszym postulatem strajku, który rozpoczął się 14 sierpnia w Stoczni Gdańskiej.

Na żądanie strajkujących przywieziono ją z domu samochodem dyrektora. 16 sierpnia, gdy stoczniowy Komitet Strajkowy podpisał porozumienie z dyrekcją, zatrzymywała wychodzących do domu robotników. To m.in. jej apele sprawiły, że część z nich pozostała, by kontynuować strajk solidarnościowy z innymi zakładami. Weszła w skład prezydium Międzyzakładowego Komitetu Strajkowego. We wrześniu 1980 została członkiem prezydium Międzyzakładowego Komitetu Założycielskiego Niezależnego Samorządnego Związku Zawodowego w Gdańsku.

Obok Lecha Wałęsy stała się najpopularniejszą i najbardziej znaną postacią związku. Gościła w brytyjskim parlamencie i u premiera Francji. W Holandii została Kobietą Roku, wystąpiła w epizodzie „Człowieka z żelaza” Andrzeja Wajdy.

Po wprowadzeniu stanu wojennego była internowana, najpierw w Fordonie, a następnie w Gołdapi. Po wypuszczeniu na wolność współorganizowała głodówki, uczestniczyła w licznych spotkaniach w kościołach, pisała osobiste protesty i oświadczenia skierowane do władzy.

Podczas procesu w Grudziądzu sąd skazał ją na rok i trzy miesiące więzienia w zawieszeniu na 3 lata za m.in. „kontynuowanie działalności związkowej i organizowanie akcji protestacyjnej” w grudniu 1981 roku.

W grudniu 1983 została aresztowana w Katowicach za próbę wmurowania przy kopalni „Wujek” tablicy upamiętniającej zabitych górników. W listopadzie 1984 roku, protestując przeciwko represjom, zwróciła do Kancelarii Rady Państwa Krzyże Zasługi: dwa brązowe, srebrny i złoty.

Była przeciwnikiem Okrągłego Stołu, krytykowała przemiany polityczne w Polsce po 1989 roku. W 2000 roku odmówiła przyjęcia honorowego obywatelstwa Gdańska, przyznanego sygnatariuszom Porozumień Sierpniowych.

W maju 2006 została odznaczona przez prezydenta Lecha Kaczyńskiego Orderem Orła Białego.

PAP/MHP